LOGO

TIJITAALÜ WAYUU - WAYÚU DIGITAL


Pütchiirua mapüleesalü wayuunaikiru’usu

Términos básicos en wayuunaiki

 

Centro de Internet y Sociedad de la Universidad del Rosario -ISUR- y Fundación Karisma


TRADICIONALES - AKUWA’IPAAIRUA


Área: Asakiaa jee waneeirua sükuwa’ipa kamanewaa natuma wayuu /

El saludo y algunas expresiones de cortesía de uso frecuente por el wayuu


Wayuunaiki

Español/ alijunaiki

Como se responde / jamakuwa’ipalüin süsokotia

1

Antüshi pia

Bienvenido

Siempre se responde de manera afirmativa con la expresión: aa!

2



Antüshii Jia

¡Bienvenidos! (plural)

Siempre se responde de manera afirmativa con la expresión: aa!

3


¿Jamayaa pia?


Que tal/ ¡Hola!

Se responde con: ¡Ani’iya taya!

Significa: ¡aquí estoy!

4

¿Anayaashije’e pia?


¿Cómo estás? (Si es varón)

Se responde: Anashi taya.

Significa: Estoy bien

5

¿Anayaasüje’e pia?


¿Cómo estás? (Si es femenino)

Se responde: Anasü taya

Significa:Estoy bien.

6

Jamayaa jia!


Cómo están ustedes (plural)

Se responde con: ¡Ani’iya waya!

Significa: ¡aquí estamos!

7

¿Anayaasüje’e wayuu kasairua pünain?


¿Cómo están tus familiares?

Resp: Anashii

Resp.: Están bien

8

¿kasachiki?


¿Qué novedad hay, que traes?

Resp.: Nnojotsü

Sign.: No hay

9

¿Jalejeejachi pia?


¿De dónde vienes? Si es varón

Para responder se dice el lugar más el sufijo jee. Ej.:

Resp.: Chajeejachi taya Maiko’ujee

Sig.: Vengo de Maicao

10

¿Jalejeejatü pia?

¿De dónde vienes? Si es femenino

Resp.: Chajeejatü taya Wajiirüjee

Sig.: vengo de la Guajira

11

¿Jalainjachi pia?


¿Para dónde vas? Si es varón

Para responder se dice el lugar más el sufijo müin. Ej.:

Resp.: chainjachi taya Süchiimamüin…

Sign.: voy para Río hacha

12

¿Jalainjatü pia?


¿Para dónde vas? Si es femenino

Resp.: chainjatü taya toumainpa’amüin

Sign.: voy para mi territorio.

13

¿Jalainjana jia?


¿Para dónde van? (plural)

Resp.: chainjana waya Kolompiamüin

Sign.: vamos para…

14

¿Jarai pu’unajachikai amaa?

¿Con quién te vas? Si es varón

Resp.: o’unajachi nümaa ta’laüla

Sign.: voy con mi tío

15

¿Jaralü pu’unajatükaa amaa?

¿Con quién te vas? Si es varón femenino

Resp.: o’unajatü sümaa tei

Sign.: voy con mi mamá

16

Anayaawatsüja’a

Gracias

Resp.: Anasü…

Sign.: bien…

17

Kamanee maa pia tamüin

Tenga la bondad, sea amable conmigo

Resp.: anasü mülen…

Sign.: así será…

18

Paa’inra wanee analu’ulu

Haz un bien

Resp.: eekai ke’ireein paa¡in…

Sign.: lo que tú quieras…

19

Pükaaliija taya

¡Ayúdame!

Resp.: ¿kasa anain?…

Sign.: ¿En qué?…

20

Nuwalaajeerü Ma’leiwa pümüin tü analu’ulu paa’irakaa

Dios te favorecerá por el bien que haces

Resp.: Ma’ayan…

Sign.: Amén

21

Jiatta paala

Ya va. Un momento

Resp.: Anasü…

Sign.: bien…

22

Paapa paala tanüiki

Óigame un momento

Resp.: Anasü…

Sign.: bien…

23

Kamanee maa pia paashaje’era tamüin karalo’utakaa tüü

Sea amable conmigo, léame que dice este papel

Resp.: Jamüsa’a mülen…

Sign.: claro así será…

24

Pii’iraja wanee jayeechi tamüin

Cántame una canción

Resp.: anasü mülen…

Sign.: así será…

25

Kamanee maa pia püsira taya wuin

Sea amable conmigo, dame de beber agua

Resp.: ¿Jamüsa’a, shiale püsüin uujolu soo’opunaa?…

Sign.: ¿Qué pasa si tomas chicha en cambio?…

26

Kamanee maa pia pikira taya

Sea amable conmigo, dame de comer

Resp.: anasü mülen…

Sign.: así será…

27

Pii’ika maa taya sünain atijaa aashaje’eraa jee ashajaa

Anda, enséñame a leer y escribir

Resp.: Anasü…

Sign.: bien…

28

Kamanee maa pia, pülatira tamüin türa

Tenga la amabilidad de pasarme eso (objeto)

Resp.: anasü mülen…

Sign.: así será…

29

Joo’uya wayonnajai eemüin mii’irakaa

Vámonos para la fiesta a bailar

Resp.: anasü mülen…

Sign.: así será…

30

Tacheküin ma’in pia

Yo te quiero muncho

Resp.: Anasü…

Sign.: bien…





Díálogos en Wayuunaiki
 1. ¡Jamayaa pia Katariina!
¡Hola Catalina!
1. Ani’iya taya, jama pia
¡aquí estoy!, y tú

  2. Ani’iya, ¿Anayaasüje’e  pia?
Aquí, ¿Cómo estás?
2. Anasü taya. ¿Anayaasüje’e   wayuu kasairua pünain?
Estoy bien. ¿Cómo están tus familiares?

 3.  Anashii
Estan bien

 4. ¿Jalejeejatü pia?
 ¿De dónde vienes?
IMAGEN
5. ¿Kasaka paa’inrüin cha’aya?
¿Y qué haces allá?

5. Ala’patsü ta’attia
Ir a ver mi siembra


 6. Kamaneeika’a  pia  pikiraka’a taya pü’ttia
Seas amable conmigo, me das de comer de tu siembra

6. Anasü mülen
        Así será


 7. ¿Jalainjatüka pia yaa?
¿Y para dónde vas?


8. E’rajiraajeena waya wanee ka’i ya’asan
No vemos otro día
8. Anasü, ashapajaasü taya
Está bien, ando apurada


CRÉDITOS

Pütchiirua mapüleesalü wayuunaikiru'usu - Términos básicos en wayuunaiki está siendo elaborado dentro del proyecto TIJITAALÜ WAYUU - WAYÚU DIGITAL para ser circulada, discutida y eventualmente complementada por los docentes participantes.

Esta versión ha sido preparada Por la Doctora Nuris Ballesteros y el profesor Yasir Andres Bustos de la Institución educativa indígena No 2 sede Majayutpana en Maicao La GUAJIRA, Colombia.

El profesor Yasir  es el creador del curso para enseñanza del Wayuunaiki “Joo'uya Waashajaaiwaa Wanüiki – Vamos a Hablar Nuestra Lengua”. Para más información sobre este curso escriba a: ybustos@uniguajira.edu.co o en www.wayuunaiki.com.co


Pütchiirua mapüleesalü wayuunaikiru'usu - Términos básicos en wayuunaiki está siendo elaborado dentro del proyecto TIJITAALÜ WAYUU - WAYÚU DIGITAL para ser circulada, discutida y eventualmente complementada por los docentes participantes.

La compilación de listas de terminología básica en dos casos específicos de términos: tradicionales y neologismos.
En el caso de términos tradicionales se incluyen:
- Sunu’use wayuu (medicina tradicional wayuu)
- Süpüshikalü wayuu (la familia wayuu)
- Asakiaa jee sükuwa’ipa kamanewaa natuma wayuu (saludos y normas de cortesía)
- Ano’uuirua / süna kasa (los colores).

Para   las asignaturas se incluyen
-  Komputatoorachiki - computación
-  Atijayaawajiakii - matemáticas
-  Atijalaachiki kottiraaya - ciencias sociales
-  Kiimika - Química



 LOGO    Kimera es un proyecto de la Fundación Karisma
CREACTIVECOMMONS

Los contenidos de este sitio, a menos que se diga lo contrario, están bajo una licencia de Creative Commons Reconocimiento-Compartir Igual 2.5 Colombia